Tualim.net - Tezhip Sanatında Kullanılan Altın Varak Nasıl Yapılır?

Tezhip Sanatında Kullanılan Altın Varak Nasıl Yapılır?

Tezhip yapma tekniği minyatürden ve resimden farklı bir tekniktir. Tezhip yaparken kullanılacak olan altın yaldızın hazırlanışı zor ve uzun emek isteyen bir iştir.

Çekiçle dövülerek sigara kağıdından daha ince bir yaprak haline getirilmiş altına "Altın Varak" denir. Altın varağın yapılışına gelince; Önce külçe altın alınarak haddeden geçirilir, 1 mm kalınlığında ince bir şerit haline getirilerek 3-4 cm uzunluğunda parçalara bölünür. Ayrıca 10 cm uzunluğunda ince güderi parçalar hazırlanır. Kesilmiş altın parçalarından herbirinin arasına bu güderilerden konarak, her güderinin üstüne elenmiş ince toz kireç serpilir.

50-60 kat yapıldıktan sonra daha büyük bir deri parçasına sarılarak dib taşı denilen bir mermer tomruk üzerine konularak, özel bir tokmakla birkaç gün dövüldükten sonra istenen istenen özelliklere sahip altın varak elde edilir. Çok ince altın varak elde etmek için en az on bin kez dövmek gerekir. Bu altın varaklar deste kağıdı adı verilen ince kağıtlar arasına konarak onar onar desteklenir (1).

Altın ezmek için kullanılan arap zamkının önce yıkanıp temiz bir havanda dövüldükten sonra bir şişeye konarak üstü su ile doldurulurdu. Güneşte veya herhangi bir yerde iki üç gün karıştırılarak bekletildikten sonra mermerşahi içine konularak süzülür, başka bir şişeye aktarılırdı.

Altın yaldız yapmak için parmak ucu ile bir varak alınarak mertebani denilen çukur, beyaz, ateşe dayanıklı bir tombağa konur (2). Zamkı arabi ve süzme bal ile hazırlanmış olan sıvıdan bir damla tabağın içine alınarak parmak ile karıştırılır. Gerektiği kadar varak bu şekilde tabağa alındıktan sonra ezme işlemine başlanır.

Önce donuk çamur renginde olan bu karışım iyice ezilme sonucunda açılarak altın rengine dönüşür. Daha sonra tabağın içine temiz su doldurularak altına bulaşmış parmaklar da bu su ile yıkanarak karıştırılır ve 2-3 saat bekletilir. Bekleme süreci içinde altının zamkı suya geçer, altın tozları da tabağın dibine çöker.

Tabaktaki su yavaşça boşaltılarak altın tozu elde edilmiş olur. Müzehhipler bunu jelatinli su ile karıştırarak fırça ile alıp gerekli yerlede kullanırlar. Süzülen suda kalan yaldızlar da zerefşan kağıt yapmak için kullanılır.

Müzehhiplerin kalem fırça dedikleri tek türlü ince fırçaları en önemli aletlerden birisi olup en ince çizgilerin çizimi için kullanılırdı. Ayrıca zermühre denilen ucunda yuvarlak ve cilalı bir akik olan aletlede altın zemin üzerine sürtülerek altının parlaması sağlanırdı.

Böyle parlak yaldızlı işlere Pesend denirdi. Tezhipte kullanılan boyalar, renkli toraktan, madeni oksit ve bazı renkli taşların tozlarının tutukallı su ile karıştırılmasından elde edilirdi. Günümüzde bu boyaların nasıl yapıldığı unutulduğundan onların yerine sulu boya kullanılmaktadır (3).

Doc. Dr Ayla Ersoy

(1) Celal Esat Arseven, Sanat Ansiklopedisi, Cilt 5, S 2185
(2) Süheyl Ünver, süleymaniye Kütüphanesi Bağış Dosyası, No:96
(3) İsmet Binark, Türk Kitapçılık Tarihinde Tezhip Sanatı, C.XII, Sayı 3-4, S 20